Auteurs: Olaf Heinen, Freelance Adviseur initiatiefase bij Buurtwarmte, en Ilonka Marselis, Adviseur belangenbehartiging bij Energie Samen.

In de praktijk blijkt het dat de weg naar duurzame, collectieve warmtevoorziening bij woningcorporatie-bezit niet zonder hobbels is. Eén van de grootste uitdagingen is het verkrijgen van 70% instemming van huurders voor de overstap naar een warmtenet. En voor private verhuurders is dit al helemaal een uitdaging. Dit komt omdat het vertrouwen in (grootschalige) warmtenetten momenteel behoorlijk laag is. Warmtegemeenschappen kunnen dit vertrouwen herstellen.

Wat is een warmtegemeenschap?

Een warmtegemeenschap is een warmtebedrijf van, voor en door de eindgebruikers. Dat betekent dat het eigendom en de zeggenschap over het warmtenet bij de eindgebruikers van het warmtenet liggen. Dat kunnen zowel huiseigenaren als huurders zijn. Zo is het een democratische en lokale organisatievorm voor warmtenetten. Een warmtegemeenschap is een term die in de nieuwe Warmtewet wordt geïntroduceerd. Belangrijke eigenschappen zijn het lokale eigendom en democratische zeggenschap. Daarnaast heeft een warmtegemeenschap geen winstoogmerk. Volgens CE Delft kunnen warmtegemeenschappen in de toekomst tot wel 25% van de warmtelevering in Nederland verzorgen.

Wat is de positie van een huurder in een warmtegemeenschap?

Anders dan vaak gedacht, kunnen huurders net zo goed als huiseigenaren lid zijn van de warmtegemeenschap. Sterker nog, hun stem telt precies even zwaar als die van elk ander lid in de gemeenschap. Daarmee hebben huurders via de warmtegemeenschap directe invloed op het warmtesysteem.

Lidmaatschap van een warmtegemeenschap is altijd open en vrijwillig. Je bent daarom niet verplicht om lid te worden van een warmtegemeenschap als dit het warmtebedrijf is. Een huurder sluit namelijk ook een leveringsovereenkomst af met het warmtebedrijf. Dat is een verplichte stap om warmte af te kunnen nemen. In dat geval ben je als huurder gewoon afnemer van een warmtenet. Indien je ook nog lid bent van de warmtegemeenschap kun je zeggenschap uitoefenen.

De sleutelrol van huurders

Vaak worden vooral verhuurders betrokken bij het proces van een collectieve warmteoplossing in een gebied. Het betrekken van huurders in een vroeg stadium is echter essentieel om de projecten succesvol door te laten gaan. Zij moeten uiteindelijk instemming geven bij hun woningbouwcorporatie, en zij moeten zelf de leveringsovereenkomst met het warmtebedrijf sluiten, en in sommige gevallen ook de aansluitovereenkomst.

Via een warmtegemeenschap kunnen huurders vanaf het allereerste begin meebepalen over het proces in hun wijk, en over de keuzes die ten aanzien van het warmtesysteem gemaakt worden. Dit versterkt het draagvlak voor de verandering die uiteindelijk plaats zal vinden. Hierdoor zullen de woningcorporaties makkelijker de 70% instemming halen, en zul je een lager vollooprisico hebben in de businesscase van een warmtenet.

Een succesverhaal

In de Amsterdamse WG-buurt zijn zowel huurders als huiseigenaren lid van de warmtegemeenschap. Daarmee kregen huurders en huiseigenaren de ruimte om samen plannen te ontwikkelen voor hun eigen warmtenet. De warmtegemeenschap nam de regie om draagvlak in de wijk te organiseren voor het warmtenet.

Vanuit de warmtegemeenschap werden veel gesprekken gevoerd met huurders, waardoor deze uiteindelijk in grote getalen de aansluitovereenkomst tekenden. De woningbouwcorporatie moest daarna nog eens langs voor de 70% instemming, maar die werd heel makkelijk gehaald, omdat huurders al goed waren meegenomen en zelfs mede regie konden voeren over het proces en het project. Dit voorbeeld laat zien hoe directe participatie van huurders via een warmtegemeenschap de warmtetransitie kan versnellen.

Gemeenten als regisseur

Gemeenten hebben de regierol in de warmtetransitie. Hun aanpak bepaalt mede hoe de positie van huurders vorm krijgt. Een gemeente kan in haar uitvoeringsplannen, kavelstrategie en warmteprogramma ruimte en ondersteuning geven voor warmtegemeenschappen. Daarmee versterkt ze indirect de positie en kansen van huurders in de warmtetransitie.

Ook kan de gemeente via prestatieafspraken met de woningbouwcorporatie sturen richting community building en huurdersparticipatie in de warmtetransitie. Succesvolle projecten hebben gemeen dat huurders vanaf het begin een stem krijgen.

De Wet collectieve Warmte (WcW): gelijke rechten voor huurders

De nieuwe WcW stelt huurders gelijk aan huiseigenaren binnen warmtegemeenschappen. Elk lid, huurder of eigenaar, heeft dezelfde rechten en plichten in de warmtegemeenschap. Hierdoor kunnen huurders meebeslissen en mede-eigenaar zijn van het warmtenet. Ook zonder lidmaatschap kunnen zij warmte afnemen van een warmtegemeenschap, maar lidmaatschap versterkt hun positie aanzienlijk.

Zeggenschap en grip vergroten draagvlak

We zien in de praktijk dat warmtenetprojecten waar de eindgebruikers zeggenschap en grip op het proces hebben, en een optie tot lokaal eigendom hebben, succesvoller zijn. Via de warmtegemeenschap krijgt ook een huurder zeggenschap en grip op het proces, waardoor een project sneller succesvol wordt.

Warmtegemeenschappen bieden huurders dus een unieke kans om een actieve rol te spelen in de warmtetransitie. Door als lokale gemeenschap samen op te trekken met woningcorporaties, verhuurders en gemeenten, ontstaat een krachtig netwerk dat de overstap naar duurzame warmte versnelt. De sleutel? Transparantie, vertrouwen en samenwerking vanaf het eerste moment.

Handreiking voor huurders in warmtegemeenschappen

In opdracht van de Woonbond hebben we vanuit Buurtwarmte samen met Energie Samen de handreiking ‘Huurders in warmtegemeenschappen’ opgesteld. In deze handreiking verkennen we de positie van huurders in warmtegemeenschappen. Lees de handreiking hier.

 

✉️ Op de hoogte blijven van het nieuws van Buurtwarmte en de warmtetransitie? Schrijf je dan hieronder in voor de Buurtwarmte-nieuwsbrief.