Een dure warmte-oplossing is natuurlijk niet aantrekkelijk, ook niet voor de burgers. Maar de klimaatdoelen links laten liggen is ook geen optie. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de ideale oplossing voor de burger en het versnellen van de warmtetransitie hand in hand gaan? Lokaal eigenaarschap, duurzaamheid en betaalbaarheid vormen de kern van de oplossing, en dit is waar de kracht van energiecoöperaties om de hoek komt kijken.

Ketelhuis WG doet het gewoon

De bewoners van het Wilhelmina Gasthuis-terrein (WG-terrein) in Amsterdam laten zien dat het kan. Energie Samen-lid Ketelhuis WG is sinds 2018 bezig met een project om voor 1.500 woningen een eigen warmtenet aan te leggen. De hiervoor benodigde warmte wordt door de coöperatie gewonnen uit het Jacob van Lennepkanaal. Deze techniek heet aquathermie en bestaat al twintig jaar. In Nederland werken inmiddels zo’n vijftig warmtenetten
op basis van warmte uit oppervlaktewater. Een warmtenet met zo’n duurzame energiebron zorgt voor veel minder uitstoot van broeikasgassen dan individuele cv-ketels op gas.

De coöperatie Ketelhuis WG liep tegen hoge aansluitkosten aan, maar er is een groot verschil tussen een commercieel bedrijf en een coöperatie. Ted Zwietering, een van de grote aanjagers van het warmte-initiatief, legt uit: “Een coöperatie heeft natuurlijk geen winstoogmerk. Waar commerciële partijen een rendement tussen de 11 en 12 procent proberen na te streven (wat ze bij lange na niet redden bij de aanleg van een warmtenet), hoeven wij voor de bank maar een rendement tussen de 2,5 en 4 procent te halen. Dat is een gigantisch verschil op de investering en een groot voordeel voor coöperaties.”

Kostenefficiënt werken

Naast het kostenvoordeel van het lage rendement is de schaal waarop je de operatie uitvoert volgens Zwietering belangrijk voor het laag houden van de kosten. “Als je een warmtenet op heel grote schaal wilt implementeren, bijvoorbeeld voor tienduizend huizen, dan wordt dat al snel erg duur. Dan heb je namelijk heel veel hoofdleidingen in relatie tot het distributienet.

Duizend tot vijftienhonderd woningen is het meest kostenefficiënt. Voor energiemaatschappijen en gemeenten is dit vaak een te kleine groep. De warmtebron is uiteraard ook bepalend voor het totale kostenplaatje. Wanneer je met een groep van vijftienhonderd huizen werkt, mag deze bron niet te duur worden. Het is een heel wankel evenwicht tussen de investeringen in de bron, het leidingnet en de woninginvestering.”

Maatschappelijk acceptabel tarief

Omdat Ketelhuis WG dankzij het nemen van de juiste beslissingen de prijs van het aanleggen van het warmtenet laag weet te houden, wordt de uiteindelijke kostprijs voor de afnemers ook lager.

Zwietering: “Wij zijn zo eigenwijs dat we vinden dat onze tarieven lager moeten zijn dan dat anderen vinden, denk aan de gemeente en energiemaatschappijen. Daardoor maken we het onszelf extra moeilijk. Samen met de gemeente voerden wij de discussie over wat een maatschappelijk acceptabel tarief is. Deze tarieven moeten namelijk herhaalbaar zijn voor andere projecten binnen de gemeente. Wij rekenen het gemiddelde verbruik per woning uit op basis van jaaroverzichten over de laatste vier jaar, en willen daar niet boven zitten. Zo weet de klant, tevens lid, dat het een goed aanbod is. Onze garantie daarbij is dat deze prijs amper verandert, omdat we niet de ACM volgen maar werken met een eigen, lage index.”

De geleerde lessen verspreiden

Het warmte-initiatief van Ketelhuis WG bevindt zich in de afrondende fase van de investeringsbeslissing. Als alles naar verwachting verloopt, start begin 2025 de daadwerkelijke aanleg. Maar de plannen van Zwietering gaan verder dan dat. “In Amsterdam volgt momenteel al een vijftal van hetzelfde soort warmte-initiatieven ons op de voet. Door onze kennis met hen te delen, kunnen zij dit traject nog veel efficiënter doorlopen. Via Plankenzondergas.nl kan iedereen de door Ketelhuis WG bewandelde weg inzien. Het delen van kennis is heel belangrijk voor deze coöperatieve beweging.”

Voor het opzetten van een standaardaanpak is Zwietering ook nauw betrokken bij Coöperatie Buurtwarmte U.A., zustercoöperatie van Energie Samen, zodat ze er samen voor kunnen zorgen dat de geleerde lessen zich door het coöperatieve landschap verspreiden. Dan kan iedereen deze voorbeelden volgen. Daarbij blijven lokaal eigenaarschap, duurzaamheid en betaalbaarheid volgens Zwietering de belangrijkste uitgangspunten.

Dit artikel is ook verschenen in PONT | Vakblad energie en duurzaamheid.